پژوهشگر ارشد انستیتو واشینگتن و کارشناس مسایل دفاعی و امنیتی ایران و منطقه خلیج فارس است. او پیشتر گزارش مفصلی درباره استراتژی جنگ دریایی نامتقارن ایران برای انستیتو نگاشته است.
تحلیل کوتاه
آمریکا در میانه تنش‌های فزاینده با تهران و نیروهای نیابتی‌اش، با اعزام علنی یکی از معدود زیردریایی‌های مجهز به موشک هدایت‌شونده خود به منطقه، به ایران پیام می‌دهد.
معمولا اعزام زیردریایی‌های آمریکا از پیش اعلام نمی‌شود، به‌خصوص وقتی این شناورها در حال ورود به یک منطقه عملیاتی بالقوه خطرناک باشند که ممکن است نیازمند استفاده از رادارگریزی باشد که مزیت اصلی عملیاتی آن‌هاست. با این حال، زیردریایی‌هایی که به طور متعارف مسلح به موشک‌های هدایت‌شونده باشند استثنا هستند، و حضور آن‌ها گهگاه برای نمایش قدرت بازدارندگی علنی می‌شود. این بار نیز وقتی مرکز فرماندهی نیروهای دریایی آمریکا در ۸ آوریل اعلام کرد که یو.اس.اس فلوریدا (اس.اس.جی.ان-۷۲۸) به خاورمیانه اعزام شده تا «به تضمین امنیت و ثبات دریایی منطقه کمک کند»، گویا هدف اصلی همین بوده است. فلوریدا یکی از تنها چهار زیردریایی نیروهای ویژه/مجهز به موشک هدایت‌شونده در خدمت نیروی دریایی آمریکاست ــ‌‌شناورهایی که معمولا ماموریت‌های مخفی دارای مهم‌ترین اولویت به آن‌ها محول می‌شود.
افزایش زدوخوردهای آمریکا-ایران-اسرائیل
در ۲۳ مارس، یک پایگاه خط مقدم نزدیک حسَکه سوریه که نیروهای آمریکایی آنجا مستقر هستند، هدف حمله یک پهپاد انفجاری قرار گرفت که از سوی شبه‌نظامیان شیعه عراقی وابسته به سپاه پاسداران ایران شلیک شده بود. در میان تلفات حمله، یک پیمانکار آمریکایی هم کشته شد ــ‌پیامدی که از خطوط قرمز واشنگتن عبور کرد و باعث چندین حمله آمریکا به داخل سوریه شد. اما این حملات فقط تا حدی توانست جلوی ایران و نیروهای نیابتی‌اش را بگیرد، چون خیلی زود رگباری از موشک‌ها به یک مجتمع آمریکایی دیگر در سوریه شلیک شد که موجب نگرانی از تشدید تنش‌ها شد.
این زدوخوردها همزمان شد با مجموعه‌ای از حملات هوایی دقیق و دورایستا از سوی اسرائیل علیه اهداف سپاه و حزب‌الله در سوریه که از ۳۰ مارس آغاز شد. مرگدوافسرسپاه و اعضای عملیاتی دیگر تهران را برانگیخت تا وعده انتقام بدهد. در ۲ آوریل، یک پهپاد که گویا ساخت ایران بود، سعی کرد از سوریه به شمال اسرائیل نفوذ کند، ولی سرنگون شد. روز بعد، اسرائیل یک پهپاد شهاب متعلق به حماس را هنگام ورود از باریکه غزه به آن کشور، ردیابی و منهدم کرد.
همزمان، تشدید تنش در کرانه باختری منجر به حملات راکتی علیه اسرائیل شد، که برخی از آن‌ها از سویجناحهایفلسطینیدرجنوبلبنان و بقیه از غزه و سوریه پرتاب شد. در پاسخ، اسرائیل به بمباران هوایی مکان‌های پرتاب این موشک‌ها دست زد. با توجه بهتنشهایجاری در جبل المعبد/الحرم الشریف و «روز قدس» اعلام‌شده از سوی ایران در آخرین جمعه ماه رمضان که مصادف با امروز است، ریسک افزایش تنش زیاد است. در این محیط، آمریکا و شرکایش می‌توانند از تاثیر بازدارندگی و توانمندی بالای یو.اس.اس فلوریدا در جمع‌آوری اطلاعات ــ‌‌و اگر لازم باشد، از قدرت آتش اضافی آن‌‌ــ سود ببرند.
پیام‌دهی و زیردریایی‌ها
بنا بهگزارشرسانهها به نقل از مقامات دفاعی آمریکا، فعالیت‌های پهپادی ایران در خلیج عدن، دریای عرب، و دریای سرخ باعث شد نیروی دریایی آمریکا و «مرکز عملیات تجارت دریایی بریتانیا» هشدارهایی درباره احتمال حمله به کشتی‌ها در ۶-۵ آوریل صادر کنند. این هشدارها به‌خصوص مربوط به کشتی‌های باربری و تانکرهای اسرائیلی بود، که گویا از آن‌ها خواسته شد تا با ترانسپاندرهای خاموش از آب‌های ایرانی دور شوند. از فوریه ۲۰۲۱، سپاه دست‌کم هفت بار در خلیج عمان و دریای عرب با پهپادهای انتحاری و/یا مین‌های چسبان، به شناورهای تجاری مرتبط با اسرائیل حمله کرده و به کشتی‌ها خسارت زده و در یک مورد خدمه را کشته است.
از دفعه قبلی که نیروی دریایی آمریکا اعزام یک زیردریایی به منطقه را اعلام کرده بود مدتی می‌گذرد. در ۲۱ دسامبر ۲۰۲۰، یو.اس.اس جورجیا، شناور دیگری از دستهٔ اس.اس.جی.ان ]عنوان اختصاری برای زیردریاییهایاتمی مجهز به موشک هدایت‌شونده[، همراه با دو رزمناو موشک‌انداز از تنگه هرمزعبورکرد. آن اعزام در جریان دوره‌ای از تنش‌های شدید رخ داد که با دو تحول همراه بود: نزدیک شدن به اولین سالگرد حمله آمریکا که قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه را کشت، و ترور محسن فخری‌زاده مقام ارشد هسته‌ای ایران در ماه نوامبر، که گفته می‌شد کار اسرائیل بوده است. در آن زمان، ناوگروه ضربتی و هواپیمابر نیمیتس هم برای پشتیبانی از خروج نیروها از عراق و افغانستان به شمال دریای عرب اعزام شد.
یک اعزام زیردریایی به صورت علنی هم در ۱۹ اکتبر ۲۰۲۲ صورت گرفت که همزمان بود با بازدید ژنرال مایکل کوریلا رئیس ستاد مرکزی فرماندهی آمریکا از یو.اس.اس وست ویرجینیا، زیردریایی مجهز به موشک بالستیک، در دریای عرب. این شناورها ابزارهای کلیدی بازدارندگی استراتژیک محسوب می‌شوند و بخشی از سه‌گانه اتمی آمریکا هستند و معمولا در خاورمیانه گشت نمی‌زنند. آن حرکت به عنوان پیامی به ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه و ایران تعبیر شد (پوتین مدتی قبل به استفاده از سلاح‌های اتمی در اوکراین تهدید کرده بود؛ و ایران به مسکوپهپادهایانتحاری و همین‌طور احتمالا موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد برای استفاده در اوکراین داده بود).
چه‌طور می‌توان اس.اس.جی.ان را علیه ایران به کار برد؟
چهار اس.اس.جی.ان از نوع تغییرکاربری‌یافته در کلاس اوهایوی نیروی دریایی معمولا برای اجرای ماموریت‌های فوق محرمانه جمع‌آوری اطلاعات تجسسی و انجام حملات متعارف اعزام می‌شوند. این زیردریایی‌ها مسلح به حداکثر ۱۵۴ موشک دقیق‌زن کروز تاماهاوک (از نوع UGM-109E Block IV) هستند که به صورت عمودی پرتاب می‌شود و حداکثر برد آن‌ها ۱۶۰۰ کیلومتر با کلاهک ۴۵۴ کیلوگرمی است. این مدل از تاماهاوک قادر به پرسه‌زدن در آسمان است و یک اتصال ماهواره‌ای دوطرفه دارد که می‌تواند داده‌های ماموریتی بهنگام را برای تغییر هدف، اصلاح مسیر، و ارزیابی خسارت دریافت (و ارسال) کند. این توانایی برای هدف گرفتن سامانه‌های دفاع هوایی و پرتابگرهای سیار موشک بالستیک بسیار مفید است.
برد ۱۶۰۰ کیلومتری به یک اس.اس.جی.ان که در فاصله‌ای ایمن در زیر سطح دریای عرب مستقر باشد امکان می‌دهد تا موشک‌های کروز را با استفاده از نقاط مختلف ورود به ایران در امتداد مرز ساحلی ۷۸۴ کیلومتری با خلیج عمان و بیشتر مرز زمینی ۱۶۰۰ کیلومتری ایران با پاکستان و افغانستان به عمق خاک ایران مخفیانه شلیک کند. این یعنی تمام سایت‌های نظامی، تاسیسات صنعت نظامی، و اهداف دیگر رژیم در جنوب و شرق، و همین‌طور برخی از سایت‌های هسته‌ای اصلی آن، در تیررس قرار دارند. هرچند این مدل تاماهاوک (TLAM-E) توانمندی چندانی برای نفوذ در اهداف زره‌پوش ندارد، ولی باز کلاهک قابل برنامه‌ریزی چند-اثری آن میزانی از «سنگرشکنی» را فراهم می‌کند، به‌خصوص وقتی چندین موشک پشت سر هم به نقطه‌ای واحد اصابت کند.
با وجود شناوری مثل یو.اس.اس فلوریدا در صحنه عملیات، توانمندی رصد و دفاع موشک کروز ایران در امتداد مرزهای وسیع و دوردست آن ممکن است به کلی تضعیف شود (برای بحث مفصل درباره دفاع هوایی رژیم، به همراه نقشه و نمودار،رجوعکنیدبهدیدبانسیاستگذاری ۳۶۲۶). در ژانویه ۲۰۲۱، بعد از حمله ایران به پایگاه الاسد در عراق، گزارش‌های کذب درباره نفوذ موشک‌های کروز آمریکایی از چندین جهت به خاک ایران، گویا منجر به سرگشتگی در فرماندهی نظامی ایران شد طوری که یک سامانه دفاع هوایی کوتاه‌برد تور-ام۱ سپاه یک هواپیمای مسافربری اوکراینی را نزدیک تهران سرنگون کرد.
زیردریایی‌های تغییرکاربری‌یافته کلاس اوهایو همین‌طور به یک پناهگاه سی تنی خشک روی عرشه مجهز هستند که به آن‌ها توانایی می‌دهد تیم‌های ویژه کوماندویی خاکی-آبی را در ماموریت‌های مخفی با استفاده از وسایل زیرآب‌رو یا قایق‌های کوچک اعزام کنند و برگردانند.
وقتی ناو هواپیمابر در دسترس نباشد، توانمندی‌های اس.اس.جی.ان همراه با جمع‌آوری اطلاعات تجسسی مطمئن و ارتباط امن در سطح فرماندهی رزمی، به این زیردریایی توانایی‌هایی شبیه ناو هواپیمابر می‌دهد. علاوه بر این، اس.اس.جی.ان در مقایسه یا ناوگروه هواپیمابر مزیت‌های لجستیک دارد؛ مثلا استقرار سریع‌تر و مخفی‌کردن مکان خود -هرچند همان‌طور که بالاتر گفته شد، پنتاگون گاهی اعزام یک زیردریایی را به منطقه معینی اعلام می‌کند تا به اندازهٔ حضور یک ناو هواپیمابر تاثیر بازدارندگی ایجاد کند.
در مورد فعلی، فلوریدا ظاهرا به این دلیل به خط مقدم خاورمیانه اعزام شد چون ماموریت ناوگروه ضربتی و هواپیمابر جورج اچ دبلیو بوش در شرق مدیترانه که بر روسیه متمرکز بود تمدید شده است. هرچند این ناوگروه به‌هرحال می‌تواند از مدیترانه به داخل سوریه قدرت‌نمایی هوایی کند، موشک‌های کروزی که فلوریدا شلیک می‌کند جایگزین بسیار بهتری علیه اهداف احتمالی هم در ایران و هم در شرق/جنوب سوریه فراهم می‌کند که می‌توان از فاصله ایمن در دریای عرب یا خلیج عمان به آن‌ها حمله کرد. شناسایی و مقابله با تاماهاوک‌های کم‌ارتفاع دشوار است، به‌خصوص اگر از اس.اس.جی.ان‌های زیر سطح شلیک شده باشند.
جالب است که تهران به دنبال توانایی به آب‌اندازی زیردریایی رادارگریز خود است. دست‌کم از سال ۲۰۱۹، نیروی دریایی ارتش ایران مشغول توسعه و آزمایش یک سامانه پرتاب محفظه‌ای برای پرتاب موشک‌های ضدکشتی نصر از لوله‌های اژدر زیردریایی بوده است؛ این موشک‌ها حالا ظاهرا حدود ۱۰۰ کیلومتر برد دارند. زیردریایی‌های ایرانی هنوز فاقد سامانه‌های پرتاب مورب یا عمودی برای موشک‌های کروز دوربرد هستند، ولی رژیم احتمالا مشغول کار روی این توانمندی است.
نتیجه‌گیری
ایران بهرغممذاکراتدوستانه با شرکای آمریکا در خلیج فارس، کماکان به فشار برای بیرون راندن آمریکا از منطقه و ایجاد خطر آشکار و آماده علیه نیروهای آمریکا در سوریه و جاهای دیگر متعهد است. افزون بر این، مدتی است مشغول توسعه توانمندی «ضد-هواپیمابر» در قالب موشک‌های بالستیک هدف‌یاب ضدکشتی با برد ادعایی حداکثر ۲۰۰۰ کیلومتر است.
در این محیط، هر گاه لازم باشد، زیردریایی‌های انعطاف‌پذیر رادارگریز مجهز به موشک هدایت‌شونده نیروی دریایی آمریکا جایگزینی عالی برای اعزام هواپیمابر هستند که با حفظ حضور مخفیانه مستمر، و یادآوری علنی گاه‌وبیگاه قدرت آتش دریایی آمریکا، راهی برای بهبود بازدارندگی علیه تهران و نیروهای نیابتی‌اش فراهم می‌کنند. قابل تامل است که هر چهار اس.اس.جی.ان قرار است بین سال‌های ۲۰۲۶ و ۲۰۲۸ بازنشسته شوند، در حالی که هیچ جایگزینی برای آن‌ها دیده نمی‌شود. ولی تا آن زمان، چشم‌انداز ضربه ۱۵۴ تاماهاوک که خسارت عظیمی در داخل ایران وارد می‌کنند می‌تواند پیامی قدرتمند ارسال کند، چون آن‌طور که معلوم است رژیم به حملات احتمالی به خاک خود خیلی بیشتر حساس است تا حملات به جایی دور در سوریه.
فرزین ندیمی هموندیار انستیتو واشنگتن و متخصص امور امنیتی و دفاعی ایران و منطقه خلیج فارس است.
