خامنه‌ای چارچوبی برای انتقام خون سلیمانی و بازگشت به مذاکرات ترسیم می‌کند

در ۱۶ دسامبر، آیت الله علی خامنه‌ای، در دیدار با اعضای ستاد بزرگداشت سالگرد مرگ قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس ایران که تقریبا یک سال قبل بر اثر حمله نظامی آمریکا در بغداد کشته شد، سخنانی ایراد کرد. در این دیدار که با حضور خانواده سلیمانی برگزار شد، رهبر جمهوری اسلامی، ضمن بیان استراتژی رژیم برای تلافی حمله آمریکا، به درجه‌بندی شدت عواقب مختلفی پرداخت كه «استكبار» آمریکا در منطقه می‌تواند متحمل شود. با این وجود، او این مسائل ژئوپلیتیکی را از انتقام سختی که ایران قول داده بود به خاطر کشته شدن سلیمانی از آمریکا بگیرد، با دقت تفکیک کرد.

به گفته خامنه‌ای، تشییع «میلیونی» قاسم سلیمانی و حمله موشکی تلافی‌جویانه بعدی علیه تأسیسات نظامی آمریكا در پایگاه هوایی عین‌الاسد عراق، «اولین سیلی سخت» بر صورت دشمن بود. با این حال، «سیلی سخت‌تر»، از دید او «غلبه نرم‌افزاری بر هیمنه پوچ استکبار» خواهد بود؛ مأموریتی غیرقهریه (نرم‌افزاری) که او بر دوش جوانان و نخبگان علمی ایران گذاشت. خامنه‌ای همچنین برای سیلی‌های بعدی، «اخراج آمریکایی‌ها از منطقه» را پیش‌بینی کرد که به گفته وی «همت ملت‌ها و سیاست‌های مقاومت» در کل خاورمیانه را می‌طلبد. با این حال او هیچ برنامه زمانی برای دستیابی به این اهداف بلندپروازانه تعیین نکرد.

خامنه‌ای همچنین صریحاً وعده داد که از «آمران و قاتلان سردار سلیمانی» انتقام خواهد گرفت. مقامات ایرانی، هنگام تعیین اینکه کدام یک از مقامات آمریکایی مسئول تصمیم‌گیری در مورد به کارگیری قوه قهریه در منطقه ‌اند، معمولاً این نوع تصمیم گیری‌ها را به گردن رئیس جمهور آمریکا، کارکنان امنیت ملی، پنتاگون و فرماندهی مرکزی آمریکا می‌اندازند. خامنه‌ای، فارغ آن‌که چه کسی در نهایت در قتل سلیمانی مقصر بوده، اعلام کرد: «این انتقام در هر زمانی که ممکن باشد قطعی است، ما منتظر زمان و وقت ممکن هستیم.»

با وجود لحن تند خامنه‌ای، او در این سخنرانی صراحتاً نگفت كه ایران از گروه‌های نیابتی یا ابزار دیگری برای بالابردن تنش در منطقه و مجبور ساختن ایالات متحده به خروج از خاورمیانه استفاده خواهد كرد. برعکس، خامنه‌ای بر «سیلی نرم‌افزاری» به عنوان مناسب‌ترین پاسخ در شرایط فعلی تأکید کرد. او همچنین خواستار توسعه فناوری، علمی و نظامی برای تقویت قدرت بازدارندگی ایران در برابر دشمن شد و تلویحا گفت که اکنون بهترین زمان ممکن برای رویارویی وسیع با دشمن نیست.

خامنه‌ای درباره مذاکرات احتمالی با دولت آینده بایدن، به طور غیرمستقیم بر تداوم سیاست خارجی ایران تاکید کرد –که می‌تواند توصیه به احتیاط به رئیس جمهور حسن روحانی و دیگر چهره‌هایی تلقی شود که به طور روزافزون از گفتگوهای سریع با رهبری جدید آمریکا جانبداری می‌کنند. در بخشی از این هشدار، خامنه‌ای از مقامات ایرانی خواست که به هیچ تغییر چشمگیری در واشنگتن امید نبندند و به هیچ یک از «دشمنان» ایران اعتماد نکنند. او واژهٔ «دشمن» را نه تنها در مورد آمریکا، بلکه در مورد سه کشور اروپایی، یعنی بریتانیا و فرانسه و آلمان، هم به کار برد که به گفته او «نهایت بدعملی، لئامت، دورویی و نفاق را از خود نشان دادند». این اظهارات به ویژه از این رو اهمیت دارد که در همان روزی بیان شد که روحانی با اطمینان درباره بازگشت دولت بایدن به توافق هسته‌ای و پایان دادن به تحریم‌ها سخن گفت.

اگرچه توصیه خامنه‌ای در این مرحله قویاً علیه مذاکره با آمریکا بود، اما به طور ضمنی برخی از قواعد اصلی برای گفتگوهای احتمالی آینده را هم ترسیم کرد. حرف اصلی خامنه‌ای، ضمن انتقاد از اختلاف‌های داخلی میان مسئولان ایران و دعوت از جناح‌های مختلف برای اتحاد، این بود که هرگاه رژیم درباره مسئله هسته‌ای تصمیم خاصی بگیرد، همه باید یک صدا از آن حمایت کنند. با این حال، احتمالاً در مدت زمان باقی‌مانده تا انتخابات ریاست جمهوری ایران در ماه می ‌آینده، شاهد پیام‌های مختلف و اغلب گیج‌کننده‌ای درباره مذاکرات هسته‌ای و تحریم‌ها خواهیم بود.

*فرزین ندیمی هموندیار انستیتو واشنگتن و متخصص در امور امنیتی و دفاعی ایران و منطقه خلیج فارس است.