مایکل نایتز هموند جیل و جی برنشتاین در انستیتو واشنگتن و کارشناس امور نظامی و امنیتی عراق، ایران و کشورهای خلیج فارس است. او مقیم بوستون است و یکی از بنیانگذاران پلتفرم «شبه‌نظامیان زیر ذره‌‌بین» که تحلیل‌های عمیق از تحولات مربوط به شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران در عراق و سوریه ارائه می‌کند.
دکتر
تحلیل کوتاه
بنا به گزارش‌ها، تهران به گروه‌های نیابتی شبه‌نظامی خود گفته است که برای بالا گرفتن تنش‌ها آماده باشند. در نتیجه، واشنگتن باید خودش را برای حفظ حضوری کامل در عراق آماده کند، حتی در شرایطی که بالقوه زیر آتش بیشتر باشد.
روز ۱۹ می، افرادی از شبه‌نظامیان شیعه عراق راکتی از شرق بغداد به سوی منطقه بین‌المللی، که مرکز ديپلماتيک و دولتی پايتخت است، شلیک کردند. راکت با فاصله زیادی از سفارت آمریکا و تاسيسات نظامی آمريکايی-عراقی به زمین اصابت کرد؛ ولی زمان حمله پيامی صریح و روشن می‌فرستاد: اینکه نیروهای نیابتی و شبه‌نظامی ايران بی‌اعتنا به درخواست‌های دولت عراق مبنی بر خويشتنداری، از آزادی عملیاتی کاملی برای فرستادن هشدار به ايالات متحده برخوردارند. اين حادثه تلفاتی نداشت و نباید به آن اهمیتی بیشتر از اندازه داد، ولی این نکته را گوشزد می‌کند که باید تهدید شبه‌نظامیان را جدی گرفت و همچنان پيام‌های بازدارنده قوی فرستاد و برای عملیات تحت اين شرایط بدون تخلیه بیشتر پرسنل آمريکايی آماده بود.
حملات اخیر گروه‌های نیابتی ايران
پنتاگون حساب کرده است که سلاح‌هایی که ايران تامين کرده است حداقل ۶۰۸ فرد آمریکايی را در عراق بین سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۱۱ کشته است و اين سلاح‌ها شامل سيستم‌های شاخصی از تولیدات ایران است؛ مثل راکت‌ها، رخنه‌گرهای انفجاری (EFPها)، مواد انفجاری ابداعی با خرج مسلح به راکت (IRAMها)، آر.پی.جی و تفنگ‌های تک‌تیراندازی با کاليبر بالا. این حملات بعد از سال ۲۰۱۱ فروکش کردند، ولی اقدامات ايذايی تحت حمایت ایران با بالا گرفتن تنش‌ها بين تهران و دولت ترامپ از نو آغاز شد:
حملات مرگبار با رخنه‌گرهای انفجاری به سربازان آمریکایی. روز ۱ اکتبر ۲۰۱۷، یک سرباز آمريکایی با رخنه‌گری انفجاری کشته و سرباز ديگری هم مجروح شد. نتيجه تحقیق آمريکایی‌ها نشان داد که حمله را يک گروه شبه‌نظامی تحت حمايت ایران پس از آن انجام داده بود که يکی از ماموریت‌های توصیه-و-کمک آمریکایی به منطقه قرارگاه اسپایکر هم گسترش داده شد. اين‌جا مکانی است که رهبران شبه‌نظاميان می‌خواستند از حضور نيروهای آمریکايی به دور بماند.
اقدامات ایذایی نسبت به کنسولگری بصره. کنسولگری آمریکا در هاب انرژی بصره روز ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۸ پس از دو دور پرتاب راکت به اين مجتمع تعطیل شد. ظاهرا این حملات عمدا طوری انجام شده که موجب ویرانی یا تلفات نشود. پيش از اين، شبه‌نظاميان تحت حمايت ايران، افراد محلی عراقی را که در رسانه‌های اجتماعی به خاطر رفت‌وآمد به کنسولگری شناسايی شده بودند، تهدید کرده بودند؛ این ظن هم وجود داشت که حمله‌کنندگان قصد داشته‌اند به خودروهای کنسولگری در حین رفت‌وآمد در بصره حمله کنند.
پرتاب راکت به تاسیسات ديپلماتيک بغداد. در سپتامبر ۲۰۱۸، مجتمع سفارت آمریکا هدف دو دور آتش ظاهرا هشداردهنده قرار گرفت؛ درست مانند بصره، اين راکت‌ها به نظر می‌رسد که تعمدا به هدف نخورده‌اند.
پرتاب راکت بعد از سفر رئيس‌جمهور. روز ۲۷ دسامبر ۲۰۱۸، دو راکت ۱۰۷ ميلی‌متری، مجتمع سفارت آمریکا را يک روز پس از ديدار رئيس‌جمهور ترامپ از پايگاه هوایی الاسد در استان انبار هدف قرار داد که هيچ صدمه‌ای وارد نکرد.
حمله راکتی ناموفق به پايگاه الاسد. روز ۲ فوريه ۲۰۱۹، نيروهای عراقی بر اساس اطلاعاتی که آمریکا در اختیارشان گذاشته بود، اقدام حمله‌کنندگانی را خنثی کردند که قصد داشتند ۳ راکت ۱۲۲ ميلی‌متری به تاسيسات آمريکایی در استان انبار شلیک کنند.
پرتاب راکت به پايگاه هوایی قیّاره غربی. روز ۱۲ فوریه، سه راکت ۱۰۷ میلی‌متری به سوی تاسيسات نینوا شلیک شد. اعضای يک گروه شبه‌نظامی تحت حمايت ایران، بدون ذکر نام گروه دستگير شدند.
پرتاب راکت به تاجی. روز ۱ می، ۲ راکت ۱۰۷ میلی‌متری به مجتمع آموزش نظامی تاجی که پرسنل آمریکايی در آن آموزش‌هایی در سطح مراکز لشکر ارایه می‌کردند، شلیک شد. دو نفر از اعضای گروه عصائب اهل الحق –که گروه نیابتی ایران است– دستگیر شدند.
پرتاب راکت به منطقه بین‌المللی. در حمله روز ۱۹ می، يک راکت از میانه بزرگراه نزدیک به دانشگاه فناوری بغداد شليک شد. اين راکت در یک زمين باز رژه، در حدود يک کیلومتری شمال سفارت آمریکا، فرود آمد که قويا حاکی از این بود که تعمدا به هدف نخورده است. این حمله بلافاصله پس از جلسه‌ای اتفاق افتاد که رئیس‌جمهور برهم صالح در آن از رهبران ارشد عراق خواسته بود تعهد کنند که از تحت نفوذ خارجی بیرون بیایند و از دعوت دولت برای تشکیل ائتلافی از مشاوران حمایت کنند.
افزایش تهدیدها، افزایش آسیب‌پذیری
حملات تازه زمانی اتفاق افتاده که توانایی‌های شبه‌نظاميان تحت حمایت ايران در عراق رو به رشد است و حضور آمریکا بیش از همیشه آسيب‌پذير است. از زمان تخلیه نیروهای آمريکایی در سال ۲۰۱۱، شبه‌نظامیان توانمندی‌های تهاجمی پیشرفته‌تری پیدا کرده‌اند از جمله در زمینه راکت‌های تاکتیکی دوربرد و دقیق. پیش از این گروه‌های نیابتی ايران از راکت‌های غیرهدايت‌شونده و جنگ‌‌افزارهای ابداعی (موسوم به قلعه کوب) که با استفاده از راکت‌های برد کوتاه پرتاب می‌شد استفاده می‌کردند و از فاصله چندکیلومتری پايگاه‌های آمريکايی را هدف قرار می‌دادند. امروزه، پس از اين‌که چندین سال ايران شبه‌نظامیان را برای مبارزه با داعش مسلح کرده است، آنها می‌توانند راکت‌های تاکتيکی دوربرد را از ده‌ها کیلومتر دورتر با دقت کافی برای هدف قرار دادن هر یک از تاسيسات آمريکایی در پايگاه‌های عراقی شلیک کنند.
اگر تهران گام بعدی را بردارد و همين نوع سلاح‌های هدايت‌شونده دقیق را که برای شورشيان حوثی در يمن فرستاده است (مثل موشک بدر-۱پ) به شبه‌نظامیان عراقی بدهد، آنها قادر خواهند بود که نقاط معینی از تاسيسات آمریکايی را با دقت سه متر هدف قرار دهند. چنین سلاح‌هایی می‌تواند از وانت‌های شهری و از فواصل بسیار دورتری از توان راکت‌های ۱۰۷ میلی‌متری و ۱۲۲ ميلی‌متری شليک شود که برخلاف این راکت‌ها نيروهای آمریکایی توان شناسايی‌شان را در جریان آماده‌سازی آنها برای پرتاب نخواهند داشت. تهران توانایی حملات دوربرد دقیق‌اش را هنگامی نشان داد که درست همان اتاقی را هدف گرفت که مخالفان کُرد ایرانی در روز ۸ سپتامبر ۲۰۱۸ در اقلیم کردستان عراق در آن جلسه داشتند.
يک گام مهم دیگر به سود گروه‌های نیابتی ايران، استفاده از پهپادهاست. این سيستم‌ها را حالا می‌توان برای پایش الگوی حرکت آمريکایی‌ها در درون پايگاه‌ها و بیرون آنها، تنظیم آتش در جریان بمباران‌ها، و نیز انداختن مواد انفجاری بر تاسیسات آمريکايی (مثل مورد التنف در سوریه در ژوئن ۲۰۱۷) یا کوبیدن پایگاه‌های دفاع موشکی (مثل مواردی که در يمن ديده شده) به کار برد.
در عین حال، پرسنل آمريکايی مستقر در عراق روزبه‌روز آسيب‌پذيرتر می‌شوند. مشاوران آمریکایی حالا در پايگاه‌های متنوع‌تر و گسترده‌تری فعالیت می‌کنند تا بتوانند به نیروهای ضدتروریسم عراق بهتر کمک کنند و این نیروها قادر شوند بر اساس اطلاعات محرمانه‌ای که در اختیار آنها قرار گرفته، حملات به خانه‌های داعش را در مناطق روستايی انجام دهند. علاوه بر اين، با فرض اینکه عاملانی دنبال ربودن پرسنل آمریکایی باشند، باید خاطرنشان کرد که اين پایگاه‌ها کوچک‌تر هستند، در مجاورت گروه‌های نیابتی ايران واقع اند و فاصله‌شان تا مرز ایران کمتر از دو ساعت رانندگی است.
توصیه‌های سیاست‌گذاری
دولت آمريکا با توجه به اطلاعات محرمانه قطعی و مفصلی که درباره موضوع دارد، قويا معتقد است که ایران اخيرا به شبه‌نظاميان عراقی مثل کتائب حزب‌الله، حرکت حزب‌الله النجبا و عصائب اهل الحق گفته است که برای درگیری آماده باشند. اين دستور ممکن است به خاطر این صادر شده باشد که احتمال دارد تنش ميان ایران و آمریکا بعد از حملات به نفت‌کش‌های خلیج و تاسیسات خطوط نفتی در هفته پیش، بالا گیرد؛ حملاتی که ظاهرا تحت حمايت ایران رخ داده است. هرچند عصائب اهل الحق گويا حتی پيش از این هم برای حمله به نیروهای آمريکایی در حال آماده شدن بوده است. هر چه پیش آید، واشنگتن باید به تدابیر زیر برای تقویت موضع‌اش در عراق پيش از شدت يافتن دوباره تنش‌ها با ایران توجه کند:
ادامه ارسال پيام در سطح بالا. در روز ۸ می که مايک پومپئو وزير خارجه سفری ناگهانی به عراق داشت، پيام محکمی ارسال کرد که آمریکا در صورتی که مورد حمله گروه‌های شبه‌نظامی تحت حمايت ایران واقع شود، از حق دفاع از خود استفاده خواهد کرد. اين سطح از التزام عملیاتی، حياتی است –عراق به يک شریک گفت‌وگوی آمريکایی در سطح بالا نیاز دارد تا بتواند همیشه جانب عراق را نگه دارد.
تداوم صراحت بیان درباره پیامدها. بغداد پس از دريافت پيام پومپئو، ظاهرا به ایران علامت داده است که از اقدامات بیشتر علیه پرسنل آمریکایی در عراق خودداری کند. اما با توجه به پرتاب راکت در آخر هفته گذشته و کارنامه بلند تهران در اقدامات ایذایی، واشنگتن باید همچنان این پیام را تقویت کند. و اگر حمله شبه‌نظاميان در عراق منجر به تلفات آمريکایی‌ها شود یا آنقدر به مواضع آمريکایی نزديک شوند که فراغت خاطر نیروها را بر هم زند، آمریکا باید گروه مهاجم را هدف قرار دهد تا اعتبار خود را حفظ کند. سوریه شاید مکان بهتری برای انجام چنین حملاتی ]از طرف آمریکا[ باشد، چون کمتر تحریک‌آمیز است و با مشکل انتقادات عراقی‌ها نیز که حاکمیت ملی نقض شده روبه‌رو نخواهد شد (گروه‌های تحت حمايت ايران خيلی اوقات در هر دو کشور فعاليت می‌کنند). این اقدام مستلزم بررسی دقیق داده‌های مربوط به انتساب یک حمله به گروه معین است چون بعضی از گروه‌های شبه‌نظامی ممکن است مسؤولیت اتفاقات را به گروه‌های رقیب خود منتسب کنند.
هشیاری در قبال بحران‌های تکرارشونده. طی دهه ۱۹۹۰، آمریکا گرفتار چندین بحران «فريب و عقب‌نشينی» شده بود که در آن صدام حسین مانع بازرسی‌های سازمان ملل می‌شد، واشنگتن را تحریک به افزايش نيروهای‌اش می‌کرد و بعد عقب می‌نشست و کوتاه می‌آمد. اين اتفاق در آن زمان انرژی را تحلیل می‌برد، و امروز هم تخليه کارکنان غيرضروری از تاسیسات دیپلماتيک آمریکا –هر بار که تهران و گروه‌های نیابتی‌اش تهدید تازه‌ای می‌کنند– نیرو می‌برد و خسته‌کننده است. چنین کاری فقط باعث اختلال در کار مسؤولين آمریکایی و سيستم می‌شود و، در عین حال، نفوذ آمریکا را هم تضعیف می‌کند. حتی با توجه به حادثه سال ۲۰۱۲ بنغازی، آمریکا باید آمادگی بسیار بیشتری پیدا کند تا در نقاط ناآرام منطقه «پناهگاهی در محل» و به صورتی آسوده داشته باشد –و منظور از طراحی استحکامات بسیار پرهزینه تاسیسات دیپلماتیک دقیقا همین بوده است. اگر ظرفیت تحمل مخاطرات واشنگتن صفر باشد، نمی‌‌تواند در ميان متحدان‌اش اعمال نفوذ کند يا فشار حداکثری به دشمنان‌اش وارد کند.
در نظر گرفتن استثناهایی برای کردستان. گرچه موشک‌های ايرانی می‌توانند به اقلیم کردستان برسند و عوامل ایرانی ممکن است به آن‌جا دسترسی داشته باشند، ولی همچنان اين‌جا از هر نقطه دیگری در عراق امن‌تر است –و عمدتا دلیل‌اش اين است که نیروهای امنیتی اقلیم کردستان شبه‌نظامیان تحت حمايت ایران را در میان خودشان ندارند. به این ترتیب، اگر تخلیه نیروهای آمريکایی در هر جای ديگری اجتناب‌ناپذیر شود، واشنگتن باید موقعیت نیروهایش را در اقلیم کردستان کاملا دست‌نخورده باقی بگذارد. این درس عبرت ارزشمندی برای بغداد خواهد بود که بداند چطور از حضور آمریکایی‌ها حفاظت کند.
به اشتراک گذاشتن اطلاعات محرمانه. اگر واشنگتن باخبر باشد که شبه‌نظاميان گروه معینی در حملات دست دارند، باید اطلاعات محرمانه خود را به طور گسترده از جمله در عرصه عمومی به اشتراک بگذارد. به همین ترتیب، اگر موشک‌های تامين‌شده از سوی ایران در عراق وجود داشته باشد، شواهد و مدارک‌اش را باید با مقامات عراقی به بحث گذاشت –و بعد اگر معلوم شود کانال‌های پشت پرده خاصیتی ندارند اين‌ها را به طور علنی مطرح کرد. واشنگتن هرچقدر مستندات بیشتری نشان بدهد، رقبا و شرکایش درعراق موقع نقض خطوط قرمز بیشتر درک می‌کنند که آمریکا توان اين را دارد که بگويد کجا خطوط قرمزش نقض شده است. منابع اطلاعات محرمانه و روش‌های به دست آوردن آنها را همچنان می‌توان طی چنین افشاگری‌هايی پنهان نگاه داشت، و منابع آن‌هایی را هم که نمی‌توان مخفی کرد، خيلی اوقات به هر تقدیر برای مسؤولان ایرانی شناخته شده هستند.
*مایکل نايتز، هموند ارشد انستیتو واشنگتن است که از سال ۲۰۰۳ هر سال سفرهای متعددی به عراق داشته است.
