روسیه و ایران همچنان به هم نزدیک‌تر می‌شوند

سفر ولادیمیر پوتین به تهران در ماه جولای، اولین سفر او به خارج از قلمرو سابق شوروی از زمان آغاز حمله نظامی او به اوکراین بود. انتخاب رئیس‌جمهور روسیه نمایانگر اهمیتی است که او برای ارتقای روابط با جمهوری اسلامی قائل است.

پوتین طی سفر خود، با علی خامنه‌ای رهبر ایران و رئیس‌جمهور ابراهیم رئیسی و همین‌طور رئیس‌جمهور رجب طیب اردوغان ملاقات کرد. سفر پوتین برای شرکت در نشست تهران در چارچوب روند آستانه ۲۰۱۷ بود. روند آستانه که در سال ۲۰۱۷ در پایتخت قزاقستان بین ترکیه، روسیه و ایران شکل گرفت، بدیل مسکو برای روند صلح ژنو درباره سوریه است. منطقا، سوریه ‌ــ‌و به طور خاص رضایت روسیه و ایران برای یک حمله دیگر ترکیه به شمال‌غرب سوریه‌ــ‌ در رأس دستورکار سران بود.

فراتر از پیامی برای غرب

در حال حاضر، ترکیه از حمله اجتناب کرده است. اما برای پوتین این نشست نتیجه بسیار مهم دیگری داشت: حمایت علنی خامنه‌ای از جنگ در اوکراین. رهبر ایران روایت خودِ پوتین را عملا به معنای واقعی کلمه تکرار کرد. خامنه‌ای گفت: «چنانچه شما ابتکار عمل را به دست نمی‌گرفتید، طرف مقابل با ابتکار خود، موجب وقوع جنگ می‌شد … ناتو موجودی خطرناک است».

این نشست نشان داد که داشتن رابطه‌ای نزدیک با ایران حالا برای مسکو به‌مراتب مهم‌تر خواهد شد. این همگرایی یک گام طبیعی بعدی است، و نه صرفا نتیجه انزوای مسکو از غرب. در واقع، این رابطه دوجانبه پیش از آنکه جنگ سوریه آن را به سطحی بی‌سابقه برساند هم در حال رشد بود.

پس سفر پوتین صرفا برای آن نبود که به غرب پیام دهد که او تنها نیست. روسیه و ایران تصمیم دارند روابط سیاسی و اقتصادی شان را توسعه دهند. پیش‌تر، مقامات ارشد روسی تاکید کردند که گندم کشور برای کشورهای دوست در دسترس است، و روسیه احتمالا می‌خواهد گندم بیشتری به ایران بدهد. دو کشور همچنین درباره راه‌های دورزدن تحریم‌ها از طریق یک کریدور حمل‌ونقل شمال به جنوب زمینی-دریایی گفتگو کردند؛ کریدوری که روسیه را به خلیج ‌فارس وصل کند و کالاهای روسیه را به هند برساند.

بعد از نشست، پوتین همچنین یک پروتکل تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا ‌ــ‌بدیل پوتین برای اتحادیه اروپا‌ــ‌ امضا کرد که گامی دیگر به سوی تاسیس منطقه آزاد تجاری بین روسیه و ایران است. احتمال تاسیس چنین منطقه‌ای اول بار بیش از سه سال پیش مورد بحث قرار گرفت. سرانجام، بنا به گزارش‌ها ایران و شرکت دولتی گازپروم روسیه قرارداد نفت و گاز امضا کردند، هرچند جزئیات آن مبهم است. در حالی که مطابق ادعای برخی گزارش‌ها ارزش بالقوه آن ۴۰ میلیارد دلار است، بیانیه خود گازپروم رقم مشخصی را اعلام نکرد.

یک مجموعه استراتژیک

مفسران به‌درستی اشاره می‌کنند که تبلیغات رسمی روسیه و ایران درباره این قراردادهای اقتصادی اغراق‌آمیز است، و معلوم نیست روسیه و ایران تا چه حد می‌توانند به اقتصاد همدیگر کمک کنند. اما این‌ موضوعی حاشیه‌ای نسبت به اصل مسئله است.

روسیه از ایران جدا نخواهد شد ‌ــ‌چه در سوریه یا جاهای دیگر. پوتین به نوبه خود کماکان بر تفرقه درازمدت در میان کشورهای غربی تکیه خواهد کرد؛ غربی که رهبرانش جنگ در خاک اروپا را در گستردگی‌ و مقیاسی که اوکراین امروز تجربه می‌کند، ندیده‌اند. هیچ کس نباید تعجب می‌کرد که فقط یک روز پس از آنکه مسکو توافقی را امضا کرد که قرار بود تحریم علیه روسیه در دریای سیاه را لغو کند و بحران غذایی جهان را کاهش دهد، نیروهای روسیه به بندر اودسا حمله کنند. این سبکِ جنگیدن روسیه است.

در این میان، بنا به گزارش رافائل گروسی رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، برنامه هسته‌ای ایران به سرعت پیش می‌رود. کمال خرازی، مشاور خامنه‌ای در زمینه سیاست خارجی، می‌گوید ایران حالا در آستانه تبدیل به یک قدرت هسته‌ای است. و به رغم تهاجم پوتین به اوکراین، رهبران غربی همچنان در مذاکره بر سر برنامه هسته‌ای ایران به روسیه تکیه دارند.

در مورد خاورمیانه، دست‌کم گرفتن روسیه و ایران به عنوان بازیگران ضعیف، به این دو کشور ابتکارعمل استراتژیک در جاهایی مثل سوریه می‌دهد. این دو با هم می‌توانند منافع غرب را تضعیف کنند و امنیت منطقه‌ای را تهدید کنند. روسیه و ایران، به مراتب بیش از گذشته، اجزای لاینفک مجموعه استراتژیک‌ واحدی هستند.

آنا بورشچفسکایا، هموند ارشد برنامه بنیاد دایان و گلیفورد گلیزر در زمینه رقابت قدرت‌های بزرگ و خاورمیانه در انستیتو واشنگتن است و نویسنده کتاب جنگ پوتین در سوریه: سیاست خارجی روسیه و هزینه غیبت آمریکا. این مقاله ابتدا در وبسایت 19‌فورتی‌فایو منتشر شده است.