کارول سیلبر دستیار تحقیق در پروژه فکره و از نویسندگان آن است. او فارغ التحصیل دانشگاه نورث‌وسترن در ۲۰۲۱ است و در روابط بین الملل، مطالعات خاورمیانه و زبان عربی تحصیل کرده است.
تحلیل کوتاه
تاکنون، اظهارات رسمی از سوی کشورهای منطقه متفاوت بوده: از مخالفت با اقدامات روسیه گرفته تا برخورد با آن به عنوان دنباله طبیعی سیاست موجود.
در واکنش به تحرکات این هفته روسیه علیه اوکراین، از به رسمیت شناختن دو جمهوری جدایی‌طلب دونتسک و لوهانسک در ۲۱ فوریه تا تهاجم تمام‌عیار بعد از آن به خاک اوکراین، دولت‌ها و مقامات خاورمیانه بیانیه‌های متنوعی صادر کرده‌اند. متن پیش رو خلاصه‌ای از این واکنش‌هاست که طیف مواضع کشورهای منطقه در برابر این بحران و انتظارات از گام‌های بعدی را نشان می‌دهد.
ترکیه
در ۲۱ فوریه، وزیر خارجه ترکیه با انتشار بیانیه‌ای با به رسمیت شناختن دو جمهوری جداشده از سوی مسکو مخالفت کرد. وقتی پرزیدنت رجب طیب اردوغان روز بعد با ولادیمیر زلنسکی صحبتکرد، مخالفت آنکارا را با هرگونه اقدامی که حاکمیت ارضی اوکراین را نقض کند، تکرار کرد. زلنسکی از اردوغان به خاطر ادامه حمایتش و تلاش‌هایش برای تشکیل جلسه شورای امنیت سازمان ملل درباره این بحران تشکرکرد. در ۲۴ فوریه، دولت ترکیه با صدور بیانیه‌ای تهاجم روسیه را «ناعادلانه و غیرقانونی» خواند، و اشاره کرد که «تهدیدی جدید علیه امنیت منطقه ما و جهان است». در همین حال، بعد از آنکه کیف ازآنکاراخواست تا «آبراه‌های دریای سیاه را به روی روسیه ببندد»، ترکیه امروز پاسخداد که «با توجه به یکی از مفاد یک معاهده بین‌المللی، نمی‌تواند مطابق درخواست اوکراین مانع دسترسی کشتی‌های جنگی روسیه به دریای سیاه از طریق تنگه‌هایش شود».
اسرائیل
وزارت خارجه اسرائیل در اولین بیانیه خود در ۲۳ فوریه بدون آنکه صریحا از روسیه نام ببرد، از تمامیت ارضی اوکراین اعلام حمایت کرد. روز بعد، نفتالی بنت نخست‌وزیر و یائیر لاپید وزیر خارجه اظهارات بسیار متفاوتی کردند ــ‌بنت بدون اشاره به تمامیت ارضی یا محکوم کردن مسکو، با شهروندان اوکراین اعلامهمبستگیکرد، در حالی که لاپید این تهاجم را «نقض فاحش نظم بین‌المللی» خواند. پرزیدنت اسحاق هرتسوگ بعد از ورود به یونان برای ملاقات با شرکای خارجی، موضع وزارت خارجه در حمایت از تمامیت اوکراین بدون محکوم‌سازی روسیه را تکرارکرد. امروز، دفتر بنت باصدوربیانیهای گفت که با زلنسکی درباره کمک‌های بشردوستانه گفتگو کرده است و حمایت خود را از مردم اوکراین اعلام کرد. اما مشخصا تهاجم روسیه را محکوم نکرد.
قطر
در پی درخواست‌های آمریکا برای ارسالگازطبیعی به اروپا در صورت افزایش تنش در اوکراین، سعد الکعبی وزیر انرژی قطر در ۲۲ فوریه اظهارکرد که کشورش ظرفیت جایگزین کردن گاز ارسالی روسیه به اروپا را ندارد. بعد از تهاجم روسیه، زلنسکی با امیر تمیم بن حمد آل ثانی تماستلفنیبرقرارکرد؛ این گفتگو دو روز بعد از آن بود که مسکو نامه‌ای به دوحه درباره ارتقای روابط با روسیه فرستاد. بنا به گزارش رسانه‌های خلیج فارس از گفتگوی تلفنی با زلنسکی، امیر «از طرف‌ها خواست تا خویشتن‌داری نشان دهند و این مناقشه را از طریق دیالوگ سازنده و شیوه‌های دیپلماتیک حل و فصل کنند … و دست به اقدامی نزنند که منجر به تشدید تنش شود».
سوریه
دولت سوریه از به رسمیت شناختن استقلال دونتسک و لوهانسک از سوی روسیه حمایت کرد. در واقع، رسانه‌های حکومتی این حرکت را دنباله سیاست موجود دانستند و مدعی شدند که پرزیدنت بشار اسد از قبل «آمادگی سوریه برای به رسمیت شناختن جمهوری دونتسک» را بیان کرده و حتی در ۲۱ دسامبر توافق‌نامه‌ای برای آغاز روابط اولیه با آن پیشنهاد داده است. قبلا، رسانه‌های دولتی طی سال‌ها وقتی به دونستک اشاره می‌کردند زبان متناقضی داشتند، و گاهی آن را «جمهوری» یا بخشیازاوکراین می‌خواندند. این هفته دفتر ریاست‌جمهوری با صدور بیانیه‌ای گفت سوریه «آماده همکاری برای ایجاد روابط با جمهوری‌های لوهانسک و دونتسک و تقویت [روابط] در چارچوب منافع مشترک و احترام متقابل است». این بیانیه همسو با اقدامات سوریه در ماه می گذشته است که اسد میزبان رئیس‌جمهور آبخاز ناحیه جداشده از گرجستان بود؛ گزارش رسمی دولت از آن ملاقات به روابط دوجانبه بین «دو کشور» اشاره می‌کند.
در مورد تهاجم روسیه، رسانه‌های دولتی امروز گزارشدادند که اسد طی تماسی تلفنی با پرزیدنت پوتین اقدامات روسیه را ستوده و آن را «اصلاح تاریخ و برقراری مجدد موازنه دنیا … که بعد از انحلال اتحاد شوروی از بین رفته» خواند. او همین‌طور تاکید کرد که «سوریه بر اساس اعتقاد خود به درستی موضع روسیه مبنی بر اینکه ممانعت از گسترش ناتو حق روسیه است، از فدراسیون روسیه حمایت می‌کند». بشار اسد سپس مدعی شد: «کشورهای غربی مسئول هرج و مرج و خونریزی‌ای هستند که نتیجه سیاست آن‌ها برای کنترل مردم است، چون این کشورها از شیوه‌های کثیف‌شان برای حمایت از تروریست‌ها در سوریه و نازی‌ها در اوکراین و بخش‌های مختلف دنیا استفاده می‌کنند.»
حوثی‌های یمن
در ۲۱ فوریه، محمد علی حوثی شخصیت ارشد حوثی حمایت این جنبش را از به رسمیت شناختن «جمهوری‌های مستقل» از سوی روسیه اعلامکرد. او همین‌طور خواستار خویشتن‌داری روسیه شد تا مبادا «در جنگی وارد شود که هدف از آن تحلیل‌بردن توانمندی‌های روسیه است». بعد از تهاجم روسیه، او این موضع خود را تکرار کرد و درتوئیتینوشت: «ما از روسیه و اوکراین می‌خواهیم خویشتن‌دار باشند و درها را به روی گفتگو و اقدام دیپلماتیک نبندند.»
ایران
پرزیدنت ابراهیم رئیسی در ۲۴ فوریه بهپوتینگفت: «گسترش ناتو تهدیدی جدی علیه ثبات و امنیت کشورهای مستقل در مناطق مختلف است.» دیگر مقامات ایرانی اظهار کرده‌اند که مخالف جنگ هستند ولی به نحوی مشابه غرب را مقصر ایجاد این منازعه معرفی کردند. حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه توئیتکرد: «بحران اوکراین ریشه در تحریکات ناتو دارد. ما باور نداریم که توسل به جنگ راه حل است. برقراری آتش‌بس و یافتن راه حل سیاسی و دموکراتیک امری ضروری است.» همین‌طور، سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه، «اقدامات تحریک آمیز ناتو با محوریت آمریکا» را مقصر اینبحراندانست.
امارات متحده عربی
در ۲۳ فوریه، خبرگزاری دولتی امارات متحده عربی از گفتگوی تلفنی بین عبدالله بن زاید وزیر خارجه و همتای روسی او سرگئی لاوروف خبرداد و گفت که آن‌ها درباره «عمق دوستی» دو کشور صحبت کردند. شیخ عبدالله همین‌طور از «اشتیاق [امارات] برای بهبود … همکاری در حوزه‌های مختلف» سخن گفت. امارات رسما جمهوری‌های جداشده دونتسک و لوهانسک را به رسمیت نشناخته است.
لیبی
در ۲۲ فوریه، وزارت خارجه در دولت وحدت ملی لیبی با انتشار بیانیه‌ای مخالفت خود را با به رسمیت شناختن دو منطقه جداشده از اوکراین اعلام کرد. وزارت خارجه همین‌طور دوباره بر مخالفت خود با فعالیت‌های گروه واگنر تاکید کرد؛ این گروه یک شرکت نظامی خصوصی روسی است که هم در اوکراین و هم در لیبی مستقر است. علاوه بر این، دولت وحدت ملی از روسیه خواست تا در پی راه حل دیپلماتیک باشد و از جامعه بین‌المللی مصرانه خواست حاکمیت ملی اوکراین را به رسمیت بشناسد.
عراق
مقتدی صدر شخصیت سیاسی ارشد عراق طی توئیتی گفت که تهاجم روسیه موجه نیست و با اشاره به تجربه‌های خود عراق در جنگ نوشت: «ما خودمان چیزی جز ویرانی، ضعف، و تفرقه همراه با تشدید افراط‌گرایی و تروریسم در کشورهای اسلامی و عرب نصیب‌مان نشد. #NoToWar». پیش از این، وزارت خارجه طی بیانیه‌ای به شهروندان عراقی در اوکراین توصیه کرد فورا این کشور را ترک کنند.
لبنان
در ۲۴ فوریه، وزارت خارجه لبنان اظهار کرد که دولت «تهاجم به خاک اوکراین را محکوم می‌کند و از روسیه می‌خواهد فورا عملیات نظامی خود را متوقف کند و نیروهایش را عقب بکشد … و به دیالوگ و مذاکرات برگردد که مسیر بهتری برای یافتن راه حل است». تعدادی از اعضای مجلس از این مواضع انتقادکردند، و سفارت روسیه در بیروت گفت از شنیدن این اظهارات «غافلگیر» شده است. در ۲۳ فوریه، وزارت خارجه گفته بود که مذاکره «مردم دو کشور، قاره اروپا، و دنیا را از فاجعه و رنج جنگ نجات» خواهد داد. در ضمن، نماینده دائم لبنان در سازمان ملل از افزایش تنش ابرازنگرانیکرد، اصول منشور سازمان ملل را تکرار کرد، و همه طرف‌های منازعه را به پیگیری راه حلی صلح‌آمیز تشویق کرد.
اردن
در ۲۴ فوریه، دولت گفت که تحولات اوکراین را با «نگرانی» دنبالمیکند و خواستار آن شد که «جامعه بین‌المللی و طرف‌های منازعه حداکثر تلاش خود را برای خویشتن‌داری و کاهش تنش انجام دهند». یک مقام ناشناس اشارهکرد که عمان نگران آثار احتمالی تهاجم روسیه بر اقتصاد تحت فشار پادشاهی اردن است.
مصر
در ۲۴ فوریه، وزارت خارجه با صدور بیانیه‌ای گفت که تحولات اوکراین را با نگرانی دنبال می‌کند و خواستار راه‌حل‌های دیپلماتیک برای اجتناب از بحران‌های انسانی شد. در جلسه کابینه در روز قبل از آن، مصطفی مدبولی نخست‌وزیر اشاره کرد که مصر به واردات گندم از روسیه و اوکراین وابسته است، و این بحران قیمت‌های انرژی را باز هم بیشتر خواهد کرد، اما دولت منابع خود را تنوع خواهد بخشید و از سوبسید برای تثبیت وضعیت استفاده خواهد کرد.
مراکش
در ۲۴ فوریه، مصطفی بایتاس سخنگوی دولت گفت هرچند این منازعه بازارهای مراکش را تحت تاثیر قرار خواهد داد، دولت ذخایر قابل توجهی از محصولات ضروری برای کنترل اوضاع در اختیار دارد. در همین ماه، سفارت مراکش در اوکراین به اتباع خود توصیهکرد که این کشور را ترک کنند ــ‌هشداری مهم با توجه به اینکه دانشجویان مراکشی دومین جمعیت بزرگ خارجی مشغول تحصیل در دانشگاه‌های اوکراین هستند.
کشورهای دیگر
تا زمان نگارش این گزارش، دولت‌های الجزایر، بحرین، عمان، تشکیلات فلسطینی، عربستان سعودی، تونس، و یمن موضع عمومی در برابر این بحران اتخاذ نکرده‌اند.
نتیجه‌گیری
از آنجا که بسیاری از کشورهای خاورمیانه مشتاق اند تا روابط خود را با آمریکا و روسیه متوازن حفظ کنند، با گسترش منازعه اوکراین احتمالا به مخمصه خواهند افتاد. از این گذشته، این تهاجم تا همین جا هم بخش‌های متعددی از اقتصاد این کشورها را تحت تاثیر قرار داده است از نفت و گاز تا واردات کشاورزی و توریسم که برای اقتصاد آن‌ها حیاتی است. وخامت بیشتر اوضاع می‌تواند بی‌ثباتی در منطقه و فراتر از آن را بیشتر کند. در بحبوحه نگرانی‌های کلی درباره کاهش تمرکز واشنگتن بر خاورمیانه، واکنش آمریکا به بحران اوکراین می‌تواند برداشت‌ها از نیات آمریکا در منطقه را شکل دهد.
مارگارت دین، هانو لابو، و کارول سیلبر دستیاران تحقیق در انستیتو واشنگتن هستند. این دید‌بان سیاست‌گذاری با حمایت برنامه بنیاد دایان و گیلفورد گلیزر در زمینه رقابت قدرت‌های بزرگ و خاورمیانه در انستیتو واشنگتن منتشر شده است.
