نگاه مسلمانان امروز به زیارت بیت المقدس

۲۷ بهمن ۱۳۹۶- در این هفته، بازدید عمومی غیر منتظرة یوسف بن علوی، وزیر أمور خارجة عمان، توجهات را به سوی یک روند جالب و جدید جلب کرد. به تاریخ ۲۲ آذر ۱۳۹۶ خورشیدی،  نشست سازمان همکاری های اسلامی در استانبول در واکنش به تصمیم دونالد ترامپ، رییس جمهور ایالات متحده، مبنی بر شناسایی بیت المقدس به عنوان پایتخت اسراییل و انتقال سفارت امریکا به آن شهر برگزار شد، و در آنجا رجب طیب اردوغان، رییس جمهور ترکیه،  از مسلمانان جهان خواست که به بیت المقدس سفر کرده و مشخصاً از مسجد الاقصا دیدار نمایند. هرچند تقاضای اخیر اردوغان واکنشی به اعلام ترامپ تلقی می شود، ولی اسناد نشان می دهد که حرف های رییس جمهور امریکا روند سفر مسلمانان- و به خصوص ترک ها- به بیت المقدس را تسریع نکرده است.
در واقع اردوغان چند سال پیشتر از تصمیم ترامپ در مورد بیت المقدس، مسلمانان ترک را برای سفر به این شهر تشویق می کرد. بنا به گفتة بشران اولوسوی، رییس انجمن آژانس های مسافرتی ترکیه(TÜRSAB)، دستکم از سال ۱۳۹۳ خورشیدی، ۱۰ الی ۱۵ هزار شهروند ترکیه به بیت المقدس سفر کردند. در بهمن ۱۳۹۴، ادارة أمور مذهبی ترکیه، مسجد الاقصا را شامل برنامة زائران ترکی ساخت که برخی از آنان قبل از زیارت مکه و مدینه، از بیت المقدس دیدار کردند. روزنامة هارتص گزارش داد که تنها در  ماه های دی و بهمن ۱۳۹۳ خورشیدی، ۱۰ هزار گردشگر، احتمالا عمدتا از کشور ترکیه، از مسیر اسراییل وارد کشور های اسلامی شدند. یکسال بعد در ۱۳۹۴ خورشیدی، لوی ارزیقات، سخنگوی ادارة پولیس فلسطین، گزارش داد  که ۱۵۸۴۶ شهروند ترکیه از مسیر کرانة باختری به بیت المقدس سفر کرد، و از دی ماه ۱۳۹۵ الی آبان ۱۳۹۶ خورشیدی،  ۲۳۳۱۲ شهروند ترکیه این سفر را انجام داد. روزنامة فرانکفورتر الگماینه زایتونگ در سال ۱۳۹۶ خورشیدی مدعی شد که مجموعاً ۴۰ هزار شهروند ترکیه به شهر بیت المقدس سفر کرد.
همین طور، اردوغان در کنفرانس مجمع بین المللی اوقاف قدس در سال ۱۳۹۶ مدعی شد که ۲۶ هزار تن از شهروندان ترکیه در سال ۱۳۹۵ خورشیدی به این شهر سفر کرد. اما وزارت گردشگری اسراییل رقم بالای ۱۰۰ هزار توریست ترک، از مجموع ۱۱۵ هزار توریست مسلمان(و چهار میلیون توریست مسیحی)، را ارائه کرد که این رقم شامل آن دسته از مسافرینی نیز می شود که از فرودگاه بن گوریون در نزدیکی تل آویو وارد اسراییل شدند. افزایش تعداد گردشگران ترک شاید ناشی از تخفیف جدید در بلیط های مسافرتی رفت و برگشت، به قیمت ۱۵۹ دلار، و تور زیارتی مسجد الاقصا از سوی خطوط هواپیمایی ترکیه است.
اردوغان به دلایل مختلفی خواهان افزایش سفر مسلمانان به بیت المقدس است. نخست، او اغلب به اهمیت تاریخی بیت المقدس برای ترک ها اشاره نموده و از  موجودیت مصنوعات و عمارت های متعلق به دورة عثمانی، و نیاز به حفظ پاکیزگی و خلوص این آثار، در این شهر یادآوری می نماید. ولی از همه مهمتر، اردوغان می گوید که می خواهد جلو آنچه را که رهبران مسلمان «یهودی سازی» بیت المقدس توصیف می نمایند، از طریق دعوت به «تقویت میراث و خصلت اسلامی» این شهر بگیرد.
برعلاوه، در ترغیب مسلمانان ترک برای سفر به بیت المقدس از سوی اردوغان پای ملاحظات اقتصادی و عمرانی نیز مطرح است. مسلمانان ترک در هنگام دیدار از این شهر، تشویق می گردند که در هوتل های فلسطینی اقامت گزیده و از مغازه های فلسطینیان خریداری کنند. برعلاوه، ترکیه به طور اخص پروژه ها و سازمان های عمرانیای را ایجاد کرده است که همراه سازمان های فلسطینی کار کرده و در پی رشد فلسطینیان در درون این شهر اند. ادارة هماهنگی و همکاری ترکیهُ، انجمن بین المللی دانشجویی میسل، موسسة بین المللی عمرانی و کمک های بشردوستانة قندیل و حتا حکومت ترکیه با فلسطینیان و سازمان های فلسطینی چون جامعة تعاون اجتماعی برج القلق کار می کنند. ترکیه با توجه به روابط گسترده میان مسلمانان فلسطینی و ترکی، قادر است که بالای أمور فلسطینی ها نیز تاثیر گذارد. موسسة بروکینگز و روزنامة اسراییلی اسراییل هیوم به روابط اردوغان با شیخ عکرمه صبری- مفتی سابق بیت المقدس- و شیخ رائد صالح، یکی از رهبران شاخة شمالی جنبش اسلامی در اسراییل اشاره دارند. روابط ادوغان با شاخة شمالی جنبش اسلامی- و همچنان قطر و حماس- این سوال را نیز مطرح ساخته است که آیا «جبهه معتدل تر» در اردون، مصر و در حکومت خودگردان فلسطین واقعاً «قدرت تاثیرگذاری در شرق بیت المقدس» را دارند و یا خیر.
علاوه بر ترک ها، اکثریت گردشگران مسلمان از کشور های غیر عربی چون هند، اندونیزیا، مالیزیا، و همچنان گروه هایی از مراکش، تونس، اردن و کشور های حوزة خلیج به اسراییل می آیند. بنا به گزارش هارتص، در سال ۱۳۹۳ خورشیدی تعداد گردشگران مسلمان به اسراییل شامل ۲۶۷۰۰ اندونیزیایی، ۲۳۰۰۰ ترکی، ۱۷۷۰۰ اردنی، ۹۰۰۰ مالیزیایی و ۳۳۰۰ مراکشی می شد. برخی از زائران مسلمانان از کشور های اروپایی می آیند.
البته، در سال های اخیر سایر رهبران کشور های اسلامی پیام های متناقضی در مورد مسالة سفر مسلمانان به بیت المقدس فرستاده اند. بسیاری از کشور های اکثراً مسلمان هنوز هم بالای سفر به اسراییل محدودیت وضع کرده و با کسانی که به این کشور سفر کرده اند، برخورد قانونی شده است. رهبران اسلامی، چون شیخ یوسف قرضاوی، عالم سنی مذهب مصری که در قطر بسر می برد، به طور عموم از مسلمانان می خواهند که به بیت المقدس سفر نکنند، چون از عادی سازی و اعتبار بخشیدن به کنترول اسراییل بر این شهر هراس دارند. حماس نیز از آن رو با این سفر مخالف است که «به طور غیر رسمی به معنای به رسمیت شناختن اسراییل می باشد.»
با این حال، نکته جالب این جاست که رهبران سیاسی و مذهبی ادارة خودگردان فلسطین در چند سال گذشته به نفع سفر مسلمانان به بیت المقدس حرف زده اند. محمود عباس، رییس این اداره، در نشست سازمان همکاری های اسلامی، رهبران مسلمان را تشویق کرد تا «همبستگی خود را در برابر تصمیم ترامپ به نمایش بگذارند. از شما عاجزانه می خواهیم  که ما را تنها نگذارید... ما را ناامید نسازید.» مفتي قدس محمد احمد حسين و شيخ محمود الهباش، دو عالم مذهبی برجستة نزدیک به ادارة خودگردان فلسطین، از سفر به بیت المقدس حمایت کردند. از مفتی اعظم نقل شده است که «تعدادی از مسلمانان به طور روز افزونی از مسجد الاقصا دیدار می نمایند. شاید تعداد زائرین در حدی که ما امید داریم، نیست اما امیدواریم که در آینده بر شمار شان افزود شود.» البته، محمود عباس از سال ۱۳۹۱ خورشیدی از مسلمانان می خواهد که به بیت المقدس سفر کنند.
در این أواخر، به نظر می آید که این دیدگاه در میان دیگر مقامات عرب نیز جای خود را باز کرده است. مثلا، داکتر فهد الشلیمی، رییس مجمع خلیج برای صلح و امنیت، و همچنان احمد الرویضی، نمایندة فلسطین در سازمان همکاری های اسلامی، گفتند که از سفر مسلمانان به بیت المقدس به خاطر تقویت اقتصاد محلی و افزایش حمایت دیپلوماتیک از فلسطینیان حمایت می کنند.
واکنش اسراییل به این پدیده مانند گذشته متناقض بوده است. ایتن نائیه، سفیر اسراییل در آنکارا، اخیراً گفت که «برای ما جای خشنودی خواهد بود که از گردشگران ترک در اسراییل و پایتخت مان بیت المقدس به گرمی پذیرایی نماییم.» با این حال، مقامات اسراییلی در بیت المقدس نگرانی خود را از اقدامات تحریک آمیز ترک ها به نفع حماس در این شهر ابراز داشته اند. اسراییل تدابیر سخت امنیتی را در مورد تمام گردشگرانی که چه از طریق فرودگاه بن گوریون و یا پل مرزی الن بای بر فراز رود اردن وارد خاک این کشور می شوند، اعمال می دارد. بنا به گفتة مالک آژانس مسافرتی هلا تورز در بیت لحم که گروه های توریستی مسلمان را به اسراییل می آورد،  مسافرین در این پل مرزی هشت الی ده ساعت مورد بازرسی امنیتی قرار می گیرند که به گفتة او «شرایط دشواری» است.
آشکارا، از این روند دو تصویر متفاوت می توان داشت: از یکسو تعداد زائران مسلمان در بیت المقدس که تنها محدود به ترکیه نمی شود، در چهار سال گذشته سیر صعودی داشته است. اما از سوی دیگر، پیامد های افزایش زائران کمتر هویدا است. این روند، البته تا حدی، می تواند فضای گرم «عادی سازی» را میان اسراییل و بسیاری از همسایگان مسلمانش به وجود آورد. اما در عین حال، افزایش تعداد توریست های مسلمان، به خصوص از ترکیه، در بیت المقدس احتمالا موجب اتفاقات امنیتی و غیر امنیتی گردد که نتیجة برعکس به بار آورده و باعث افراطی شدن برخی از زائران و مردم محل گردد. از این رو، ورود موج جدیدی از گردشگران خارجی به جای تقویت تساهل، موجب تنش های فزاینده در این شهر مقدس اما به شدت اختلاف برانگیز زیارتی شده می تواند.