پشتیبانی مردم قطر از سازش با کشورهای عرب خلیج فارس و روابط با ترکیه؛ دودستگی بر سر اسرائیل، اخوان المسلمین، حماس و ایران

پیشرفت غیرمنتظره در مذاکرات مربوط به خاتمه محاصره طولانی‌مدت قطر از سوی چهار کشور عرب (امارات متحده عربی، عربستان سعودی، مصر و بحرین) که با میانجیگری کویت انجام شد، حاکی از آن است که این کشورها به نظرات مردم خود توجه می‌کنند. در سطح عمومی، اکثریت قاطع در این کشورها به جای ادامه خصومت، خواهان آشتی هستند و حتی قابل‌ تأمل‌تر این‌که تقریباً ۴۰ درصد از شمار حدودا ۳۰۰ هزار شهروند قطری از توافق‌های جدید صلح اعراب با اسرائیل حمایت می‌کنند. همزمان، نظرسنجی افکار عمومی که در نوامبر ۲۰۲۰ از سوی انستیتو واشنگتن صورت گرفت، نشان می‌دهد که حمایت مردم قطر از ترکیه، اخوان المسلمین، حماس و ایران هنوز هم بیشتر از شهروندان سایر کشورهایی است که در این نظرسنجی شرکت داشتند.

با وجود اختلاف‌ها، قطری‌ها از سازش با چهار کشور عرب حمایت می‌کنند

قطری‌ها و دیگر مردمان عرب منطقه بر این عقیده ‌اند که اختلافات درونی آنها باید از طریق مصالحه در هر دو طرف دعوا پایان یابد. ۶۱ درصد قطری‌ها با این نظر موافق ‌اند. در هیچ‌کدام از کشورهای چهارگانه عربی هم اختلاف نظری بیش از ۱۰ درصد با این دیدگاه قطری ها دیده نمی شود.

این اطلاعات نشان می‌دهد که قطع شدن ارتباط قطر با دیگر کشورهای عربی، از نظر مردم همه این کشورها، نامطلوب بوده است. اما بررسی دقیق‌تر این موضوع چنان‌که در ذیل مطرح شده، نشان می‌دهد عوامل اصلی آن در تفاوت‌های واقعی افکار عمومی در این کشورها ریشه دارد. اگر رهبران چهار کشور عرب واقعاً نگران نفوذ اخوان‌المسلمین و ترکیه‌ هستند، پس دلیل کافی دارند که نگران افکار عمومی در قطر هم باشند.

چهل درصد قطری‌ها موافق «توافق ابراهیم» با اسرائیل و نیمی هوادار حماس

طبق نظرسنجی انجام شده، قطری‌ها به نسبت مردم سایر کشورهای حوزه خلیج فارس که نظرسنجی شده (عربستان سعودی، امارات و بحرین) همسویی کمتری (۴۰ درصد) با توافقنامه صلح امارات و بحرین با اسرائیل، و روابط تجاری یا ورزشی با آن (۳۰ درصد) دارند. اما با درنظرداشت مخالفت شدید ترکیه و اخوان‌المسلمین با گسترش روابط اعراب و اسرائیل، حتی این اندازه از حمایت عمومی قطری‌ها نیز برای عادی‌سازی روابط کشورشان با اسرائیل قابل توجه است.

تصویر۱

همزمان، بر مبنای این نظرسنجی، قطری‌ها در میان کشورهای عرب منطقه، بعد از لبنان، بالاترین میزان حمایت از حماس را به نمایش گذاشتند. به این ترتیب، قطری‌ها به شکل بارزی به دو پاره تقسیم شده‌اند: یعنی ۴۰ درصد موافق با صلح بحرین و امارات با اسرائیل و ۴۷ درصد موافق حماس و مخالف صلح با اسرائیل. با توجه به پیوند ریشه‌دار حماس با اخوان‌المسلمین و ادامه کمک‌های خارجی دولت قطر به نوار غزه که تحت کنترل نیروهای حماس است، این میزان حمایت نسبتاً بالای مردم قطر از گروه حماس اصلاً تعجب‌آور نیست.

تصویر۲

 همانند هفت کشور عربی شرکت‌کننده در این نظرسنجی، اختلاف‌نظرهای میان‌نسلی در مورد این مسائل در قطر تقریبا دیده نمی‌شود. قطری‌های بالای سی سال، کمی بیشتر از بقیه متمایل به حماس بودند، اما اختلاف نظرهای میان‌نسلی بر سر پیمان صلح امارات و بحرین با اسرائیل، از نظر آماری، قابل توجه نبود.

از میان هفت کشور عربی، قطری‌ها حمایت بیشتری از ترکیه نشان می‌دهند

پاسخ‌دهندگان قطری به طور خاص در مورد ترکیه، اخوان‌المسلمین و حماس از مردم دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس متفاوت فکر می‌کنند. این اختلاف در مشی سیاسی با توجه به روابط پایدار قطر با هر سه طرف، تعجب آور نیست، اما نتایج این نظرسنجی نشان می‌دهد اختلافات نه تنها در سطح عموم مردم بلکه در میان مقامات رسمی نیز وجود دارد.

پیوندهای قطر با اخوان‌المسلمین و ترکیه از علل اصلی شکاف بین قطر و کشورهای چهارگانه عربی است. این کشورها علناً اخوان‌المسلمین را یک سازمان تروریستی معرفی کرده‌اند و با ترکیه هم بر سر طیفی از موضوعات تنش دارند؛ از جمله حمایت علنی ترکیه از اخوان‌المسلمین و جستجوی گاز طبیعی در شرق مدیترانه از طرف ترکیه؛ هرچند نشانه‌هایی از گرم شدن روابط بین عربستان سعودی و ترکیه به چشم می‌خورد. از این رو، بسته شدن پایگاه نظامی کوچک ترکیه در قطر و قطع روابط قطر با اخوان المسلمین، دو شرط از سیزده شرطی است که از طرف چهار کشور عرب در سال ۲۰۱۷ برای تجدید روابط با قطر تعیین شده بود.

با این حال، قطری‌ها اهمیت بسیار بیشتری برای روابط با ترکیه (۸۰ درصد) نسبت به پاسخ دهندگان دیگر کشورهای عربی قائل‌ اند. هرچه نباشد، روابط قطر با ترکیه بسیار قوی است؛ ‌نهادهای رسمی قطری، در سال جاری، سرمایه گذاری زیادی در شرکت‌های ترکیه‌ای انجام داده‌اند، ضمن اینکه قطر از مداخله ترکیه در لیبی نیز حمایت می‌کند.

اما اکنون فقط یک سوم قطری‌ها از اخوان‌المسلمین پشتیبانی می‌کنند

اکثریت قطری‌ها در یک تضاد روشن، که مخالف سیاست رسمی دولت قطر است، دیدگاه منفی خود درباره اخوان‌المسلمین را با گفتن «تا حدودی» به نمایش گذاشتند. با این حال، حمایت قطری‌ها از این گروه اسلام‌گرای فراملی (۳۶ درصد) کماکان بیشتر از بقیه کشورهای عربی شرکت‌کننده در نظرسنجی بود. این زمینه را هم باید در نظر گرفت که قطر در سال ۲۰۱۲-۲۰۱۳ صریحاً از دولت مُرسی، که متحد اخوان‌المسلمین در مصر بود، حمایت کرد و محل استقرار چندین گروه بانفوذ وابسته به اخوان‌المسلمین است.

پشتیبانی اندک قطری‌ها از ایران و متحدان منطقه‌ای‌ آن

بیشتر قطری‌ها نگاهشان به پایان تحریم تسلیحاتی سازمان ملل متحد علیه ایران، در ماه اکتبر ۲۰۲۰، مثبت نیست و ۶۳ درصد آنها در پاسخ‌هایشان با گفتن «تا حدودی منفی» در این مورد نظر داده‌اند. نگاه اقلیت شیعه کوچک این کشور نیز تفاوتی با نگاه پاسخ‌دهندگان سُنی در این مورد ندارد. همینطور اختلاف نظر میان‌نسلی قابل توجهی هم در بین نیست. علاوه براین، نظر شهروندان قطری در مورد روابط کلی قطر با ایران نیز منفی است و ۷۲ درصد آنها معتقدند که این روابط اهمیتی ندارد. پاسخ دهندگان شیعه فقط کمی بیشتر از سُنی‌ها برای این رابطه اهمیت قائل ‌اند و اختلاف نظر میان‌نسلی قابل توجهی در این زمینه دیده نمی شود.

همچنین، پشتیبانی قطری‌ها از نیروهای نیابتی ایران در منطقه بسیار پایین است: پنج درصد آنان حزب‌الله و شش درصد آن‌ها حوثی‌ها را تایید می‌کنند. طبق این نظرسنجی، میزان حمایت شیعیان قطر از این گروه‌ها، همانند شیعیان سه کشور دیگر حوزه خلیج فارس، اندکی بیشتر از سُنی‌هاست، هرچند همچنان این میزان اندک است: ۲۹ درصد آنان نگاه مثبتی به حزب‌الله دارند و ۱۷ درصد آنان به حوثی‌ها به دید مثبت می‌نگرند. با این حال، قطری‌ها نسبت به سایر کشورهای عرب شرکت‌کننده در این نظرسنجی، به جز لبنان، در مجموع اهمیت بیشتری برای روابط کشورشان با ایران قائل‌ هستند. روابط قطر با ایران، یکی دیگر از علل مهم اختلاف قطر با چهار کشور عربی است، چرا که قطر به همکاری خود با ایران در زمینه انرژی و تجارت ادامه می‌دهد.

بیشتر قطری‌ها مخالف ترامپ‌ اند اما تقریباً نیمی از آنها به روابط با ایالات متحده اهمیت می‌دهند؛ فلسطین از اولویت کمتری برخوردار است

از نظر قطری‌ها، داشتن روابط با ایالات متحده همان‌قدر مهم است که برای مردم بیشتر کشورهای عربی شرکت کننده در نظرسنجی اهمیت دارد؛ یعنی ۴۴ درصد. با این حال، قطری‌ها هم مثل دیگر ملت‌های عرب منطقه، به طوری قابل توجه، اهمیت مشابهی برای روابط کشورشان با چین قائل‌ اند. همچنین، مانند پاسخ‌دهندگان سایر کشورهای عربی، اکثر قطری‌ها، نگاهی منفی نسبت به دونالد ترامپ دارند و ۸۰ درصد آنها معتقدند که انتخاب مجدد ترامپ به نفع کشورشان نیست.

در مورد اولویت‌های سیاست‌های آمریکا در منطقه، نظر قطری‌ها درباره چهار گزینه ارائه شده در نظرسنجی تقریباً برابر است. ۲۳ درصد آنها موافق «تلاش برای حل مسئله فلسطین»‌ اند که بالاترین رتبه را در میان گزینه‌ها دارد، تقریباً همین تعداد خواهان «تلاش برای مهار نفوذ و فعالیت‌های ایران» در منطقه و نیز «یافتن راه‌های دیپلماتیک برای جنگ‌های یمن و لیبی» هستند. شهروندان قطری که نسبتاً مرفه اند با «ارائه کمک‌های اقتصادی و سرمایه گذاری بیشتر در کشورهای عربی» (از طرف آمریکا) از همه کمتر موافق بودند که تا حد زیادی برخلاف نظر همتایان آنها در مصر یا اردن است که از نظر نفت و گاز فقیرند.

 اختلاف نظر اندک میان‌نسلی پیرامون مسائل اجتماعی

نظر قطری‌ها نسبت به اصلاحات اجتماعی اخیر در عربستان سعودی از جمله افتتاح سالن‌های سینما و کنسرت و به رسمیت شناختن حق زنان برای رانندگی مثبت است. جالب است که نظرات هر دو گروه سنی (پایین و بالای سی سال) در این مورد تقریباً یکسان است. همچنین ۵۲ درصد قطری ها، بدون هیچ اختلاف نظر میان‌نسلی، بر این باورند كه ویروس کرونا «چیزی است كه دشمنان خارجی ما عمداً آن را به وجود آورده اند».

 با این حال، این نظرسنجی نشان می‌دهد که بین قطری‌ها، در مورد اعتراضات اخیر علیه فساد در لبنان و عراق، اختلاف نظر میان‌نسلی وجود دارد. در حالی که قطری‌ها، به طور كلی موافق اعتراضات اخیرند اما میزان موافقت پاسخ‌دهندگان بالای سی سال، ده درصد كمتر از پاسخ‌دهندگان جوان‌تر است.

درباره روش نظرسنجی

این تحلیل بر اساس یافته‌های نظرسنجی انجام شده از تاریخ ۱۷ اکتبر تا ۹ نوامبر ۲۰۲۰، در یک جامعه نمونه آماری مرکب از ۱۰۰۰ شهروند قطری از طیف‌های گوناگون مردم این کشور، ارائه شده است. کار میدانی این نظرسنجی را یک شرکت نظرسنجی بسیار معتبر منطقه‌ای انجام داده که مستقل، خصوصی و غیرسیاسیِ است. با نظردهندگان به صورت حضوری در خانه‌هایشان مصاحبه شد. آنها بر اساس معیارهای فرآیند تصادفی انتخاب محل، همخوان با بالاترین استانداردهای حرفه‌ای بین المللی، انتخاب شدند. این روش‌ها شامل کنترل کیفی دقیق و رعایت پروتکل‌های ایمنی و بهداشتی و اطمینان از محرمانه ماندن اطلاعات افراد بوده است.

مقایسه‌های صورت گرفته در این تحلیل بر اساس نظرسنجی‌های موازی صورت گرفته در همان دوره زمانی در شش کشور عرب دیگر، یعنی عربستان سعودی، امارات، بحرین، مصر، اردن و لبنان، انجام شده است. میزان خطای آماری برای نظرسنجی‌هایی با این ابعاد و ماهیت تقریباً ۳ درصد است. جزئیات کامل مربوط به روش‌شناسی این نظرسنجی از جمله روش‌های نمونه‌گیری، پرسشنامه کامل و سایر اطلاعات مربوطه، در صورت تقاضا در اختیار قرار می‌گیرد.